Là người miền Bắc, lại sống xa quê lâu năm, có
thể bạn chưa bao giờ cảm được giọng văn đậm đặc chất Nam Bộ của Nguyễn
Ngọc Tư. Có thể vừa đọc nó, bạn đã thấy dị ứng vì một lối hành văn xa
lạ, thấy buồn tẻ với những ngôn từ nhàn nhạt sông nước.
Chúng
tôi giới thiệu với các bạn, loạt bài nghiên cứu và phê bình trứ danh
của tác giả Nguyễn trọng Bình, về Nguyễn Ngọc Tư, được đăng trên trang Viet-Studies. Hy vọng, bạn sẽ bỏ qua những thành kiến vùng miền, những thói quen ngôn ngữ, để tiếp cận giá trị nhân bản đích thực của tác phẩm.
(VTB xin cảm ơn anh Nguyễn Trọng Bình)
Phong cách truyện ngắn Nguyễn
Ngọc Tư
nhìn từ phương diện nội dung tự sự
Nguyễn Trọng Bình
Theo Từ điển
thuật ngữ văn học (do lê Bá Hán, Trần Đình Sử,
Nguyễn Khắc Phi chủ biên) thì:“Nội dung tác phẩm là
hiện thực cuộc sống được phản ánh trong sự cảm
nhận, suy ngẫm và đánh giá của nhà văn. Đó là một hệ
thống gồm nhiều yếu tố khách quan lẫn chủ quan xuyên
thấm vào nhau [1]. Giáo sư Lê Ngọc Trà trong Lý
luận và văn học cũng cho rằng: “Văn học
không phải không phản ánh, mô tả hiện thực, nhưng đừng
nên xem đây là nhiệm vụ hàng đầu và bao trùm của nó.
Nội dung của tác phẩm văn học vì vậy cũng chứa đựng
trước hết không phải hiện thực được phản ánh, mà
là tư tưởng, tình cảm của nhà văn” [8]. Đồng
tình với những quan điểm trên, trong quá trình đi vào
tìm hiểu phong cách trong truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư ở
bình diện nội dung tự sự, chúng tôi nhận thấy nổi
bật và thường lặp đi lặp lại trong truyện ngắn của
Nguyễn Ngọc Tư những vấn đề sau:
I
Truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư –
“cái nhìn khắc khoải” về thân phận người dân quê
Có
thể nói, truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Tư “đập”
vào mắt người đọc trước hết là những câu chuyện
rất đỗi “đời thường” về những người dân thôn
quê lam lũ, nghèo khổ vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Đây
cũng chính là một trong những “không gian”, “vùng thẩm
mỹ” riêng của Nguyễn Ngọc Tư. Tuy nhiên, như chúng tôi
đã trình bày, nội dung tác phẩm văn học “không phải
là ghi chép, mô tả hiện thực mà là hành động tự nhận
thức của nhà văn, nhờ đó tác phẩm nghệ thuật trở
thành mảnh đất nuôi dưỡng tình cảm con người, thành
khu vườn nơi tâm hồn con người đến đơm hoa kết
trái…” [8]. Vì thế, theo chúng tôi, nội dung truyện
ngắn của Nguyễn Ngọc Tư quan trọng hơn cả chính là
tấm lòng và thái độ trân trọng, yêu thương, cảm thông
đối với những người dân thôn quê đúng như những gì
chị đã từng nói: “Tôi thường thấy quanh mình những
đứa trẻ khát khao tình thương, những phụ nữ khát khao
cuộc sống yên bình, được che chở. Nếu chú ý một
chút, người ta sẽ nhận ra ai cũng có nhu cầu được ấm
áp thương yêu, ngay cả những kẻ mạnh mẽ tàn nhẫn
nhất cũng mong muốn có một ngày được hoàn lương”[9].
Hay
như có lần chị tâm sự, chị viết văn “vì thương
quê, thương cái nghèo khó, cái mộc mạc, chân sơ của
nơi mình sinh ra, lớn lên, nơi mình hứng ngụm nước mưa
trong lành ở cái lu đầu ngõ, nơi mình hâm nồi cơm nguội
buổi chiều, nướng con khô cá lóc, nhấp chén rượu cay
mà thương quê đến nao lòng” [9]
Tuy
vậy, chúng ta đang đi tìm phong cách của Nguyễn Ngọc Tư,
vậy thì đâu là cái riêng, cái độc đáo của chị so
với những nhà văn khác? (khi cũng đề cập đến vấn đề
cái nghèo, cái khổ của những người dân quê)